HISTORIA KRASNOSTAWSKIEGO DOMU KULTURY

 

 

 

60 lat Krasnostawskiego Domu Kultury – dr Ryszard Maleszyk

 

W XIX wieku życie kulturalne obejmowało tylko większe miasta i ogniskowało się w teatrach, filharmoniach lub na okolicznościowych koncertach, wystawach i występach orkiestr. Tylko w tym ostatnim przypadku odbiorcami mogli być co jakiś czas wszyscy mieszkańcy, albowiem generalnie dostęp do kultury mieli tylko ludzie zamożni. Sytuacja diametralnie zmieniła się z chwilą lawinowo rosnącej popularności obrazu zarejestrowanego na taśmie filmowej. Na ziemiach polskich pod zaborami ten postęp nie był tak szybki, zwłaszcza w zacofanym gospodarczo zaborze rosyjskim, w którym z wielkimi oporami władze carskie zgadzały się na funkcjonowanie jakiegokolwiek towarzystwa o charakterze oświatowym, kulturalnym lub społecznym. Pierwsze działania w kierunku upowszechniania kultury pojawiły się w dużych miastach polskich już w latach okupacji austriackiej i niemieckiej 1915 – 1918 i były one związane z próbami tworzenia domów oświaty dla prowadzenia w nich kursów nauczycielskich. Istotny przełom nastąpił dopiero po odzyskaniu niepodległości, kiedy od połowy lat dwudziestych i w latach trzydziestych równolegle z tworzeniem domów oświaty, powstawały liczne domy ludowe. Ta tendencja była również widoczna w rejonie Krasnegostawu, gdzie w dużych wsiach takich jak Małochwiej Duży, czy Niemienice wybudowano domy ludowe, w których odbywały się zabawy taneczne, spotkania gromadzkie oraz wystawiane były sztuki teatralne. Nierzadko kluby takie w ramach swojej działalności wspierały orkiestry i kapele ludowe. Pod koniec lat czterdziestych i na początku lat pięćdziesiątych w Polsce Ludowej ówczesne władze centralne w trybie wyraźnych dyrektyw poleciły stworzyć w terenie sieć domów kultury. W tym okresie powstało ich około tysiąca a w tym w powiatowym mieście Krasnymstawie. Niniejszy artykuł jest właśnie poświęcony przedstawieniu skróconej historii tej instytucji, której bogata działalność zasługuje zapewne na szersze opisanie w niedalekiej przyszłości. Po modernizacji i remoncie zakończonym w 2012 r. jest obecnie, bez wątpienia, najpiękniejszym i najnowocześniejszym tego typu obiektem w Krasnymstawie jak i w regionie.

Dzieje, najpierw Powiatowego Domu Kultury a od 1975 r. Krasnostawskiego Domu Kultury, są ze sobą nierozłącznie związane, stąd zbiorczy tytuł opracowania. Historia tego miejsca nigdy nie była przedmiotem szerszych badań naukowych, tak jak i dzieje kultury ziemi krasnostawskiej w ubiegłym stuleciu. Oprócz szeregu okolicznościowych folderów, brakuje opracowania kompleksowo sumującego kulturalny dorobek domu kultury i jego wkładu w życie społeczne Krasnegostawu i regionu. Takim opracowaniem może się poszczycić funkcjonująca od 1948 r. Miejska Biblioteka Publiczna w Krasnymstawie, która w pierwszych swoich latach mieściła się właśnie w budynku obecnego domu kultury.

Praca została oparta na materiałach źródłowych pozyskanych w wyniku kwerendy archiwalnej w zespołach: Powiatowa Rada Narodowa w Krasnymstawie 1944 – 1950 oraz Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Krasnymstawie 1950 – 1975 znajdujących się w zasobach Archiwum Państwowego w Zamościu oraz w zespołach: Urząd Miasta w Krasnymstawie w latach 1976 – 1990 i Miejska Rada Narodowa w Krasnymstawie 1973 – 1990 znajdujących się w Archiwum Państwowym w Lublinie Oddział w Chełmie. Niestety, obydwa archiwa państwowe nie dysponują żadnymi materiałami wytworzonymi przez instytucję, której historia jest opisywana. Wynika to, zapewne, z tego faktu, że archiwum Krasnostawskiego Domu Kultury uległo zniszczeniu w wyniku zalania wodą piwnic, w których było ono zdeponowane. Niezwykle za to cennym źródłem informacji okazały się zdjęcia przekazane przez pracowników Krasnostawskiego Domu Kultury i kroniki sięgające lat pięćdziesiątych, wśród których są także zbiory prywatne oraz kronika Klubu Seniora oraz Chóru i Młodzieżowej Orkiestry Dętej. Znakomitym uzupełnieniem okazały się też informacje uzyskane przez autora od dyrektorów tej placówki, byłego dyrektora Muzeum Regionalnego w Krasnymstawie a także od innych osób związanych z Krasnostawskim Domem Kultury i innymi instytucjami współpracującymi. Wszystkim im składam serdeczne podziękowania.

 

1. Utworzenie i funkcjonowanie Powiatowego domu Kultury w latach 1953 – 1975

Faktycznie pierwszy lokal o zwyczajowej nazwie „Dom Kultury” funkcjonował w Krasnymstawie najprawdopodobniej już od późnej jesieni 1944 r. Tak nazywano budynek wybudowany jeszcze przed wojną w surowym stanie przy ul. Lubelskiej 10, którą w 1944r. przemianowano na ul. Okrzei. Poddano go prowizorycznemu remontowi, by stworzyć w nim pomieszczenia dla pracy Referatu Kultury i Sztuki Powiatowej Rady Narodowej w Krasnymstawie utworzonej 14 sierpnia 1944 r. (przemianowanego po 1952 r. najpierw na Oddział Kultury a potem Wydział Kultury) oraz w trybie pilnym utworzyć bibliotekę samorządową. W domu kultury nie prowadzono żadnej działalności. Nazywano go tak z powodów formalnych, gdyż urzędowali w nim ludzie od kultury. Przez szereg lat koszty funkcjonowania obiektu obciążały głównie referat kultury. Z tych powodów współpraca pomiędzy lokatorami nie zawsze była harmonijna. Nie jest ona warta większego zainteresowania. Natomiast dla przedstawienia pełnego obrazu funkcjonowania obiektu, warto przytoczyć jego historię sprzed powołania w tym miejscu siedziby Powiatowego Domu Kultury, która nie jest bardzo odległa. 

Przed wybuchem I wojny światowej, miejsce gdzie obecnie usytuowany jest budynek Krasnostawskiego Domu Kultury nie było zabudowane. Po drugiej stronie ulicy był już dom z 1883 r. zajmowany w czasie okupacji austriackiej przez Powiatową Komendę Żandarmerii Polowej (Feldgendarmerie) a dalej szpital św. Franciszka. Na pustym placu pod koniec 1915 r. Austriacy urządzili ogrodzony siatką i drutem kolczastym park paliwowy, w którym składowano benzynę, naftę, drewno i niewielką ilość węgla. Wówczas ulica nazywała się Cesarska. Obiekt jest doskonale widoczny na austriackim planie

Krasnegostawu z 1918 r. Po tej samej stronie ulicy, nieco dalej w stronę Lublina, stał rozebrany po II wojnie światowej drewniany dom kryty blachą w którym zamieszkiwała rodzina Konstantego Certowicza – sekretarza Zarządu Powiatowego w Krasnymstawie w latach 1867 – 1913 oraz założyciela i wieloletniego naczelnika krasnostawskiej straży ogniowej.

Najprawdopodobniej w 1938 r. na posesji przy ówczesnej ul. Lubelskiej w miejscu zlikwidowanego składu paliw, z inicjatywy Stowarzyszenia Kupców Krasnostawskich, rozpoczęto budowę murowanego piętrowego budynku z przeznaczeniem na siedzibę Klubu Kupca. Budynek posiadał piwnice, a zaprojektowany został przez lubelskiego inżyniera Stanisława Podkowę. Podpiwniczenia i piwnice miały połączenie z kanałami dymnymi, przez co mogły być wykorzystywane jako mieszkania dla personelu. Budynek miał bardzo oryginalne kształty, albowiem jego rogi stanowiły okrągłe przeszklone dwie baszty. Krasnostawscy kupcy chcieli tym sposobem podkreślić swoją pozycję w mieście i w regionie. Budynek wymurowano, przykryto go dachem, ale wybuch wojny nie pozwolił, by go wykończyć wewnątrz i otworzyć w nim klub. Z początkiem 1941 r. obiektem zainteresowali się Niemcy, którzy w latach 1941 – 1944 użytkowali go, uprzednio adaptując jego pomieszczenia do składowania różnych materiałów. Okresowo koszarowało w nim także wojsko niemieckie podległe bądź to krasnostawskiej komendzie placu lub dowództwu jednostek kierowanych na front wschodni oraz kompanii tak zwanych „ozdrowieńców”, czyli żołnierzy kierowanych na front po zakończeniu leczenia szpitalnego. Obok budynku był parking, na którym stały samochody a nawet okresowo czołgi. Sąsiedni budynek w stronę miasta, w którym przed wojną była jadłodajnia, Niemcy przerobili na stołówkę dla żołnierzy, która była na piętrze a posiłki dostarczano na górę ręczną windą. Garnizon niemiecki w Krasnymstawie rozlokowany był także w budynkach Szkoły Rolniczej, Gimnazjum, dawnych kozackich koszarach przy obecnej ul. Mostowej oraz w zespole pojezuickim, gdzie mieściło się kino. Niemcy od stycznia aż do 20 czerwca 1941 r. utrzymywali swoje jednostki także w szkole w Małochwieju i na Krakowskim Przedmieściu. Stały pododdział stacjonował także w stadninie koni w Białce oraz 2 – osobowy posterunek w niemieckim zakładzie karnym. Po ewakuacji Niemców, budynek kupiecki niszczał w wyniku dewastacji. Z uwagi na nie uregulowany stosunek własnościowy, obiekt został przejęty przez władzę ludową a z czasem przeszedł na Skarb Państwa. Do tej pory nie natrafiono na fotografię mogącą nam zobrazować, jak wyglądała kubatura budynku tuż po wojnie. Pierwsze zdjęcia pochodzą z drugiej połowy lat pięćdziesiątych.

Mimo trwającej jeszcze wojny, kultura obejmowała z wolna całą Lubelszczyznę, gdyż Lublin ówcześnie uważany był przez 164 dni za stolicę Polski wyzwolonej. Był też miastem, w którym powołano jeszcze w 1944 r. pierwszą wyższą uczelnię oraz otworzono teatr. Pierwszym natomiast klubem sportowym na terenie Polski Lubelskiej był założony w sierpniu 1944 r. „Start Krasnystaw”. W Lublinie zorganizowano w dniach 3 i 4 grudnia 1944 r. „Święto Książki Polskiej.” W jego trakcie udało się zebrać około 35 tysięcy książek i ponad 959 tys. złotych, które zasiliły biblioteki samorządowe, szkolne, oświatowe i naukowe. Podjęta 10 stycznia 1945 r. uchwała przez Wojewódzką Radę Narodową w Lublinie o samorządowej sieci publicznych bibliotek powszechnych była podstawą rozwoju w regionie lubelskim bibliotek, nim wydano dekret z 1946 r. o bibliotekach i opiece nad zbiorami bibliotecznymi. Właśnie to biblioteki należały do instytucji, które w kulturze powojennej zaczęły działać jako jedne z pierwszych na masową skalę. Po prowizorycznym uprzątnięciu jednego z pomieszczeń, wczesną wiosną 1945 r. w „Domu Kultury” powołano do życia Powiatową Bibliotekę Publiczną, której kierowniczką została nauczycielka Maria Kosiarska. Pierwszy zapis w Księdze Inwentarzowej biblioteki pochodzi z 14 marca 1945 r. W 1947 r. biblioteka posiadała 2547 książek i miała zarejestrowanych kilkudziesięciu czytelników. 28 lipca 1948 r. bibliotekę podzielono, wydzielając z niej Oddział Miejski, którego kierowniczką została Maria Panfiłowicz. Początkowo z wydzielonym księgozbiorem w ilości 1500 woluminów biblioteka ta zajmowała pomieszczenie na parterze ratusza, które użyczył burmistrz Krasnegostawu Jan Czarkowski. Biblioteka wkrótce w pełni się usamodzielniła, przyjmując nazwę Publiczna Biblioteka Miejska, której przydzielono pomieszczenia także w „Domu Kultury”. Na przełomie 1950/1951 r. obie biblioteki przeniesiono na piętro budynku. Według danych z 31 grudnia 1951 r. kierowana przez Czesława Naklickiego Powiatowa Biblioteka Publiczna posiadała 7531 woluminów a Publiczna Biblioteka Miejska posiadała 3699 woluminów. Kierownik biblioteki powiatowej Naklicki (uprzednio nauczyciel w Łopienniku) czynił starania, by znaleźć lepszy lokal dla biblioteki. Udało się to dopiero, gdy biblioteki przeniesiono do obszernego i nowoczesnego lokalu na piętrze przy ul. Okrzei 23 w lipcu 1970 r. Warto podkreślić też, że na terenie Krasnegostawu była również trzecia biblioteka a mianowicie gminna, mieszcząca się w budynku urzędu gminy przy ówczesnej ul. Czerwonego Krzyża 12. Została ona założona w roku 1949 a kierowała nią Czesława Trzeźwińska, która pracowała także na cząstkowym etacie w bibliotece powiatowej.

Wracając do analizy życia kulturalnego w powojennym Krasnymstawie, to warto kilka słów powiedzieć o sztandarowych wizytówkach miasta, takich jak amatorski teatr. Stanisława Wyspiańskiego, kino „Morskie Oko” oraz ognisko muzyczne. Teatr po raz pierwszy wystąpił w październiku 1944 r. Pomieszczenie na garderobę przydzielono mu w budynku sejmikowym. Teatr Wyspiańskiego szybko zaczął piąć się w górę pod względem artystycznym między innymi za sprawą Marii Gładkowskiej. Przybyła ona do Krasnegostawu 27 maja 1945 r. i niemalże „z marszu” od 1 czerwca objęła kierownictwo Referatu Kultury i Sztuki przy Powiatowej Radzie Narodowej w istniejącym jeszcze wówczas krasnostawskim starostwie powiatowym. Była repatriantką z Wołynia a z zawodunauczycielką szkół średnich, przez co miała już doświadczenie w zaprowadzeniu dokumentacji. Jej referat w zakresie rozwoju i promocji kultury podlegał pod Wydział Kultury i Sztuki Urzędu Wojewódzkiego w Lublinie, którym od marca 1945 r. zaczął kierować wywodzący się z krasnostawskiego - Nikodem Kłosowski. Od samego początku swojej pracy bardzo mocno wsparła teatralną scenę amatorską, zakładanie nowych bibliotek w terenie oraz zajęła się rejestrowaniem zabytków. Po pół roku kierowała kulturą aż trzech powiatów: krasnostawskiego, chełmskiego i zamojskiego. Maria Gładkowska początkowo występowała na scenie oraz projektowała i szyła kostiumy. Krasnostawski amatorski teatr im. Stanisława Wyspiańskiego zasłynął wkrótce w województwie ambitnym repertuarem i niezłym poziomem spektakli, które prezentowano osobno dla dorosłych i dla dzieci. Za jego sprawą, mały pięciotysięczny Krasnystaw przodował w kulturze teatralnej, dając 15 spektakli miesięcznie. Zdarzało się, że aktorzy sami z Lublina wozami przywozili rekwizyty. Miał też scenę objazdową. Aktorzy jeździli po okolicznych wsiach grając między innymi bardzo popularny spektakl „Damy i huzary”. Z inicjatywy Marii Gładkowskiej w 1945 r. odbyły się pierwsze wieczory autorskie: podeszłego wiekiem, ale jeszcze bardzo aktywnego poety Stanisława Bojarczuka z Rońska, Edwarda Wolskiego z Ostrowa Krupskiego, Aleksandry Rybczyńskiej z Woli Siennickiej jak również Stefana Gładkowskiego – poety i członka teatru im. Stanisława Wyspiańskiego. Jesienią 1946 r. urządzono w Krasnymstawie „Tydzień Sztuki” i zaproszono na niego siedem amatorskich zespołów teatralnych. Występy połączono z obchodami święta ludowego. Dochód przeznaczono na założenie „powiatowej szatni strojów teatralnych”. Pod koniec 1946 r. w teatrze zaczęły się konflikty personalne po wyborze nowego kierownictwa. Doprowadziły one między innymi do spadku jakości przedstawień a w konsekwencji do upadku amatorskiej sceny teatralnej, która dopiero po kilku latach została wznowiona już pod dachem Powiatowego Domu Kultury.

Jesienią 1944 r. w Krasnymstawie zaczęło funkcjonować kino. Nie wiadomo skąd się wziął pomysł, ale nazwano go „Morskie Oko” i taka nazwa pozostała po dzień dzisiejszy. Wyświetlano filmy nakręcone w czasie walk, sfilmowane kolejne odkrycia zbrodni nazistów na Lubelszczyźnie oraz kilka przedwojennych komedii. Kino funkcjonowało w jednej z sal w zespole pojezuickim zajmowanym obecnie przez Muzeum Regionalne w Krasnymstawie. Potem przeniesiono je do domu kultury ale wciąż podlegało pod Wojewódzki Zarząd Kin Przedsiębiorstwo Państwowe w Lublinie. Zmiana nastąpiła dopiero 15 lutego 1989 r., kiedy to kino stało się jednym ze składników Krasnostawskiego Domu Kultury.

Bardzo interesujące są powojenne początki muzykowania w Krasnymstawie, który szczyci się dzisiaj posiadaniem szkoły muzycznej II stopnia i talentami muzycznymi takiej wielkości jak prof. dr hab. Mariusz Dubaj. Zaczynano w 1945 r. od małego koła muzycznego prowadzonego przez Ignacego Lipczyńskiego. Pierwszą pamiątką z tego okresu jest rysunek przedstawiający 3 uczniów z instrumentami w odrapanej salce, a pod tym napis „1945”.

Lata czterdzieste minionego wieku, jak wcześniej to pokazano, charakteryzowały się w kulturze stawianiem na oddolny ruch amatorski. Najgorszym mankamentem dla jego rozwoju był brak bazy lokalowej. Dotyczyło to większości małych miast a w tym Krasnegostawu. Z początkiem lat pięćdziesiątych władze wojewódzkie w Lublinie nakazały, by w ramach swoich kompetencji samorządy i duże zakłady pracy założyły powiatowe i zawodowe domy kultury. Każde miasto powiatowe miało mieć swój dom kultury, w którym ogniskowałaby się przede wszystkim działalność artystyczna. W Krasnymstawie wybór padł na budynek przy ul. Okrzei 10, w którym eksploatowano tylko pomieszczenia na parterze. W 1950 r. systematycznie zaczęto remontować piętro, gdzie pod koniec roku przeniesiono tu zbiory bibliotek.

Choć już z końcem 1951 r. sprawa utworzenia w Krasnymstawie powiatowego

domu kultury była przesądzona, to jednak mimo żmudnej kwerendy, nie udało się natrafić

na formalną decyzję jego powołania. Z dokumentów Prezydium Powiatowej Rady Narodowej

w Krasnymstawie (dalej PRN w Krasnymstawie) wynika, że gros środków budżetowych

przeznaczonych na wydatki na kulturę w roku 1952 kierowano na dokończenie z końcem roku remontu. Więcej szczegółów możemy dowiedzieć się z korespondencji

pomiędzy Dyrekcją Państwowej Filharmonii w Lublinie a Wydziałem Kultury Prezydium

PRN w Krasnymstawie. Filharmonia zamierzała 24 października 1952 r. wystąpić

w krasnostawskim „Domu Kultury” z 3 koncertami dla dzieci. Przedsięwzięcie odroczono

a dopiero pismem z 19 grudnia tego roku poinformowano Filharmonię, że od stycznia

1953 r. będzie oddana do użytku po remoncie sala teatralna Domu Kultury. Mogą się

w niej odbywać koncerty symfoniczne jak również poranki młodzieżowe. Dalej dodano

w piśmie, że warunki należy uzgodnić z Zarządem Domu Kultury, który rozpocznie swoją

działalność od 2 stycznia 1953 r. W efekcie 23 stycznia lubelscy filharmonicy wystąpili

w Domu Kultury z jednym koncertem dla młodzieży a wieczorem tego dnia dali koncert

dla dorosłych. Kierownictwo placówki powierzono Zdzisławie Lipczyńskiej. Państwo

Lipczyńscy byli od lat związani z pracą w teatrze amatorskim i ognisku muzycznym. Fakt

powołania zarządu na początku 1953 r., należy przyjąć za datę rozpoczęcia pracy Domu

Kultury w Krasnymstawie, którego nazwę wkrótce przemianowano na Powiatowy Dom

Kultury (używano często też skrótu PDK). Do wyremontowanej placówki przeniesiono

także kino. Pod względem finansowych, organem prowadzącym była powiatowa rada

narodowa, która w drodze powołania wyznaczała kolejnych kierowników jednostki aż do

1975 r., kiedy zlikwidowano powiaty i powiatowe rady narodowe.

Zadania jakie określono dla powiatowych domów kultury, były dwustopniowe.

Po pierwsze miały one stanowić centrum kulturotwórcze dla miasta i regionu a nadto były

one instytucjami nadrzędnymi nad gminnymi Klubami Rolnika oraz Klubami Książki

i Prasy „RUCH”, które były w każdej osadzie i w każdej większej wsi jak chociażby

w Małochwieju czy Niemienicach. W pierwszych latach funkcjonowania placówki, instruktorzy Powiatowego Domu Kultury, nie mieli łatwych warunków do pracy, choć

zgodnie oceniano, że w województwie lubelskim Krasnystaw ma na kulturę najnowszy

budynek. Ale w jego pomieszczeniach po prawej stronie od wejścia mieścił się Wydział

Kultury Powiatowej Rady Narodowej, a na górze biblioteka powiatowa i miejska. W późniejszych latach była także radiostacja o zasięgu lokalnym, nadająca programy

o charakterze głównie propagandowym. Mieściła się po lewej stronie od wejścia głównego.

Zatrudnienie w PDK wynosiło 6 pracowników a w tym kierownik, instruktor do

spraw kulturalno – oświatowych, instruktor do spraw artystycznych. Pozostali to obsługa

techniczna – sprzątaczka, dozorca i palacz oraz pracownik obsługi technicznej. Dodatkowo

zatrudniona była w niepełnym wymiarze czasu pracy sekretarka oraz 6 instruktorów a w tym instruktor teatralny, chóralny, fotograficzny, taneczny i muzyczny. Instruktorzy

zatrudnieni w pełnym wymiarze czasu w zakresie swoich obowiązków mieli kontrole

placówek w regionie. Jednym z pierwszych instruktorów został Zygmunt Tokarzewski,

który był człowiekiem bardzo aktywnym a na dodatek pozostawił po sobie w tej placówce

kronikę dokumentującą od końca 1958 r. do połowy 1964 r. bardzo bogate życie

artystyczne jakie toczyło się w Powiatowym Domu Kultury w Krasnymstawie. Istotnie, prawdziwy rozkwit form artystycznych w Powiatowym Domu Kultury

nastąpił w drugiej połowie lat pięćdziesiątych. W 1957 r. powstał pierwszy chór,

wcześniej w 1956 r. reaktywowano ruch teatralny po założeniu amatorskiego zespołu

teatralnego im. Stanisława Wyspiańskiego, który już wkrótce zaczął wystawiać sztuki

nie gorsze niż renomowane teatry w dużych miastach. Niestety, skąpe środki materialne

pozwalały tylko na to, by zespół teatralny w latach 1957 – 1958 wystawił maksymalnie

po 8 przedstawień. Prężnie działał też teatr dla dzieci kierowany przez Izabellę Kicińską.

Jednym z młodych aktorów był mały Tadeusz Kiciński – późniejszy wieloletni dyrektor

Krasnostawskiego Domu Kultury. Gorzej powodziło się chórowi, któremu nie udawało

się zorganizować dochodowej imprezy mogącej wspomóc wyposażenie. W konsekwencji

w 1960 r. jego działalność została zawieszona. W PDK dobrze funkcjonowało Koło

Fotograficzne, Klub Radiowy oraz Koło Miłośników Historii Ziemi Krasnostawskiej liczące na początku 1959 r. 41 członków (występowało później pod nazwą „Koło Miłośników

Historii Krasnegostawu i Powiatu”). Z jego inicjatywy oraz ówczesnego kierownika

PDK Zygmunta Tokarzewskiego w dniu 1 maja 1958 r. zostało założone Muzeum

Ziemi Krasnostawskiej w pomieszczeniach zespołu pojezuickiego. To istotne dla historii

kultury Krasnegostawu wydarzenie wymaga poświęcenia nieco więcej uwagi. Powołanie

nowej placówki kultury odbyło się w ten sposób, że koło miłośników zorganizowało

30 kwietnia 1958 r. w Powiatowym Domu Kultury wystawę zgromadzonych eksponatów

pochodzących głównie z rejonu Krasnegostawu. Następnego dnia przeniesiono ją do

jednej z odnowionych sal w zespole pojezuickim. Jednak faktycznym twórcą muzeum

był wspomniany Zygmunt Tokarzewski – żołnierz Armii Krajowej, nauczyciel plastyki,

ogromny pasjonat historii regionalnej i ambitny organizator, który niejednokrotnie sam

przywoził z terenu eksponaty z historii regionalnej. Początkowo muzeum nie miało statusu

samodzielnej placówki, dlatego też jego założyciel i dyrektor jeszcze przez kilka lat

pracował na stanowisku instruktora w PDK. W tym czasie systematycznie powiększano

powierzchnię muzeum o kolejno remontowane sale a z otrzymywanych dotacji udało się

zakupić szereg eksponatów.

Opisywana powyżej aktywność instruktorów Powiatowego Domu Kultury emanowała

także w innych dziedzinach życia kulturalnego miasta, w którym stworzono Koło

Artystyczne im. Stanisława Wyspiańskiego, będące filią zespołu z domu kultury. Amatorski

ruch teatralny mógł korzystać z porad oraz wypożyczalni dekoracji i kostiumów.

Wspomagano także działalność Ludowego Chóru Muzycznego funkcjonującego przy

miejscowej parafii, Chóru Męskiego o nazwie „Hejnał” oraz Chóru Żeńskiego przy miejskiej

Radzie Kobiet. W regionie pod opieką artystyczną i finansową pozostawały: Zespół

Teatralny z Latyczowa prowadzony przez Antoniego Dobosza, Ludowy Zespół Teatralny

Związku Młodzieży Polskiej (dalej ZMP) w Małochwieju oraz Ludowy Zespół Teatralny

z Niemienic. Ich nazewnictwo zmieniało się w związku z rozwiązaniem w 1957 r. ZMP.

W Powiatowym Domu Kultury mieścił się oddział Towarzystwa Wiedzy Powszechnej.

Dla zainteresowanych prowadzono kursy doskonalące między innymi z zakresu łączności.

Oprócz statutowej działalności w 1958 r. przeprowadzono kolejny remont placówki,

tym razem w postaci pełnej wymiany więźby i poszycia dachowego. Koszty remontu

zamknęły się w kwocie 44202 zł.

W latach 1958 – 1964 w Powiatowym Domu Kultury rocznie odbywało się kilkadziesiąt imprez popularnonaukowych, artystycznych i rozrywkowych. Warto szereg

z nich przytoczyć z roku 1959:

- zabawa sylwestrowa 31 grudnia 1958 r. w której bawiło się przy akompaniamencie

orkiestry z Siennicy Różanej 239 osób,

- zabawa dla dzieci 25 stycznia 1959 r. w której wzięło udział 75 uczestników,

- wystawienie premierowe 19 lutego 1959 r. baśni satyrycznej Chrystiana Andersena

pt. „Słowik” przez Zespół teatralny PDK w reżyserii Marii Gładkowskiej. Stroje

przygotowała Izabella Kicińska, charakteryzację Zygmunt Tokarzewski. Muzykę zapewniło

Społeczne Ognisko Muzyczne w Krasnymstawie,

- spotkanie z przedstawicielami Armii Radzieckiej zorganizowane 20 lutego 1959 r. przez oddział Towarzystwa Przyjaźni Polsko – Radzieckiej (TPPR),

- akademia w dniu 21 lutego 1959 r. poświęcona Ochotniczej Rezerwie Milicji

Obywatelskiej,

- konkurs poezji rewolucyjnej w dniu 10 marca 1959 r. z okazji III Zjazdu PZPR,

- eliminacje powiatowe konkursu recytatorskiego w dniu 5 kwietnia 1959 r. z okazji

roku Juliusza Słowackiego,

- akademia w dniu 1 maja 1959 r. z okazji „Święta pracy”,

- wystawienie premierowe w dniu 27 maja 1959 r. sztuki Moliera „Świętoszek” przez

amatorski zespół teatralny w reżyserii i z grą na scenie Marii Gładkowskiej,

- otwarcie w dniu 14 czerwca 1959 r. wystawy prac plastycznych i fotografii amatorów

z terenu Krasnegostawu i powiatu krasnostawskiego (128 prac w postaci rysunków

i obrazów oraz 24 fotografie). Do 10 lipca wystawę zwiedziło 494 osób,

- na uroczystej sesji Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w dniu 22 lipca 1959 r.

wystąpił 35 – osobowy zespół z Kościerzyny,

- otwarcie w dniu 22 lipca 1959 r. wystawy „Dorobek 15 – lecia powiatu Krasnystaw

(tak jakby autorzy wystawy nie uznawali, że powiat krasnostawski istniał od

dawna przed utworzeniem PKWN). Do 16 sierpnia zwiedziło ją 317 osób,

- odczyt na sali widowiskowej w dniu 23 września 1959 r. przeprowadzony przez

Melchiora Wańkowicza,

- akademia w dniu 29 września 19 między innymi dotycząca obchodów 15 – lecia

TPPR,

- akademia w dniu 6 października 1959 r. z okazji święta Milicji Obywatelskiej,

- występ w dniu 7 października 1959 r. zespołu artystycznego z Lwowa.

W kolejnych latach, z wyjątkiem sztuk teatralnych, większość akademii rocznicowych

powtarzano. Do cyklicznych imprez należały obchody Dnia Kobiet i Dnia Nauczyciela. Nie mogło też zabraknąć sztandarowej akademii z okazji rewolucji październikowej. Z ciekawszych imprez w latach 1960 – 1964 warto odnotować:

- występ w dniu 15 maja 1960 r. amatorskiego Zespołu Pieśni i Tańca „Olsztyn”

w ramach współpracy z Towarzystwem Regionalnym Ziem Zachodnich,

- otwarcie w dniu 20 maja 1960 r. wystawy współczesnego malarstwa francuskiego

zorganizowana przez Ministerstwo Kultury i Sztuki w Warszawie,

- akademia w dniu 14 sierpnia 1960 r. Klubu Sportowego „START Krasnystaw”,

- występ w dniu 14 września 1960 r. wojskowego Zespołu Pieśni i Tańca Korpusu

Bezpieczeństwa Wewnętrznego z Warszawy,

- spotkanie w dniu 16 grudnia 1960 r. z ppłk Stanisławem Skalskim z Dywizjonu 306,

- spotkanie w dniu 18 grudnia 1960 r. ze Stanisławem Mikulskim (aktorem Państwowego

Teatru im. Osterwy w Lublinie), w którym udział wzięło 125 osób. Po

spotkaniu projekcja filmu „Zamach”, w których jedną z ról grał aktor,

- otwarcie w dniu 13 czerwca 1981 r. wystawy „Początki państwa polskiego” zorganizowana

przez Towarzystwo Miłośników Sztuki w Warszawie. W ciągu kilku

tygodni zwiedziły ją aż 1982 osoby,

- uroczysta sesja popularno-naukowa z okazji 570 rocznicy nadania praw miejskich

w dniu 10 listopada 1963 r. Prelegentami byli między innymi dr Zygmunt Mańkowski,

mgr Jerzy Reder oraz dr Władysław Ćwik,

- obchody w dniach 9 – 18 listopada 1963 r. dni miasta Krasnegostawu. 15 listopada

nastąpiło wmurowanie kamienia węgielnego pod pomnik Mikołaja Nieczaja przy

ul. Rejowieckiej.

W 1964 r. w Powiatowym Domu Kultury nastąpiły pewne zmiany. Odszedł

z niego Zygmunt Tokarzewski, który został dyrektorem Muzeum Ziemi Krasnostawskiej.

Muzeum stało się samodzielną placówką. Natomiast w PDK nadal kierownikiem była

Zdzisława Lipczyńska, która funkcję tę pełniła do 1967 r. Między innymi jej zasługą

było to, że w latach sześćdziesiątych w każdej większej miejscowości powiatu był Klub

Książki i Prasy „RUCH” oraz świetlice. Ośrodki te oraz kluby gromadzkie podlegały pod

PDK. Stawiano w nich przede wszystkim na czytelnictwo prasy i książek. Najbardziej

wyposażony klub w Żółkiewce przenumerował aż 18 tytułów czasopism a w tym, takie

jak „Kamena” czy „Kultura”. Był w nim telewizor i sala kinowa. Pozostałe kina były

w takich miejscowościach jak Izbica, Turobin i Małochwiej Duży. W powiecie było

jeszcze 8 kin objazdowych. Nie wszystkie działania w sferze kultury wynikały z aktywności

zaradnych pracowników. Były one w dużej mierze inspirowane i reżyserowane

przez władze partyjne. Zgodnie z instrukcją Wydziału Propagandy Wydziału Kultury KC

PZPR z lipca 1965, powołano w Krasnymstawie Powiatową Radę Klubów, która także mieściła się przy ul. Okrzei 10, jakby to miejsce miało nieograniczoną pojemność. Ostatecznie w 1968 r. przyjęła ona nazwę Powiatowego Zespołu ds. Klubów i podlegała pod

KC PZPR. Jej zadaniem było koordynowanie działalności klubów, ale nie ma dokumentacji,

z której by wynikało, że taka działalność była prowadzona.

W drugiej połowie lat sześćdziesiątych w kulturze na poziomie miast powiatowych

zaczęły zachodzić dynamiczne zmiany. By uniknąć wciągania polityki do działalności kulturalnej, wiele mniejszych ośrodków zaczęło bardziej interesować się twórczością ludową.

Poza tym kultura komercyjna nie zawsze była tania a przez to niedostępna dla większości.

Krasnostawski Powiatowy Dom Kultury stał się tego żywym dowodem. Z inicjatywy środowisk związanych z twórczością ludową 21 stycznia 1968 r. odbył się w Krasnymstawie

powiatowy zjazd twórców ludowych z udziałem posła z ziemi krakowskiej oraz prezesa

Międzywojewódzkiego Klubu Pisarzy Ludowych – Mirosława Pietraka. Uczestnicy

w liczbie około 50 osób zwiedzili Muzeum Ziemi Krasnostawskiej a następnie zainicjowano

zebranie organizacyjne w celu założenia przy PDK klubu. Jeszcze tego samego dnia wyłoniono zarząd. Przewodniczącą Powiatowego Klubu Twórców Ludowych w Krasnymstawie została Elżbieta Piasecka. Członkami zarządu: Wacław Gutowski, Maria Gleń, Eugeniusz Psujek oraz Michał Malinowski. W kilka dni później powołano radę artystyczną. Na jej czele stanęła Maria Gładkowska, mając do pomocy następujące osoby: Tekla Podgórska, Janina Pyc, Jan Ciechan, Zygmunt Tokarzewski oraz Maryla Guz. Pierwsze spotkanie poetów ludowych odbyło się 28 lutego 1968 r. Przyjęte rozwiązanie okazało się niezwykle trwałe. Klub jako jedyny w Krasnostawskim Domu Kultury funkcjonuje nieprzerwanie i odnosi znaczące sukcesy, nawet obecnie gdy twórczość ludowa nie jest tak powszechna jak w latach siedemdziesiątych.

W lipcu 1969 r. poprawiły się warunki lokalowe do pracy, albowiem po pięciu latach starań zajmująca I piętro budynku biblioteka otrzymała bardzo przestronny lokal przy ul. Okrzei 23. Stworzyło to klimat do tworzenia się nowych pomysłów i inicjatyw.

28 lipca 1970 r. założono w PDK prężnie funkcjonujący po dzień dzisiejszy

Klub Seniora. W trzy lata później powstał nie istniejący już Klub Kobiet. Z dniem 30

października 1970 r. odeszła na emeryturę Maria Gładkowska – osoba niezwykle zasłużona

dla krzewienia powojennej kultury Krasnegostawu, choć nadal mieszkając w Krasnymstawie

utrzymywała liczne kontakty w tym środowisku.

Wspomniana wcześniej historia krasnostawskiego klubu twórców ludowych,

działalność artystyczna kół i zespołów ludowych w powiecie krasnostawskim, jak i sama twórczość, z pewnością byłyby mniej znane, gdyby nie „Chmielaki Krasnostawskie”,

czyli Ogólnopolskie Święto Chmielarzy i Piwowarów zorganizowane po raz pierwszy

w dniach 11 – 12 września 1971 r. Po ponad 40 latach możemy z pewnością stwierdzić,

że jest ono wspólnym dobrem całej społeczności miasta i regionu sumującym trud pracy

szeregu instytucji zaangażowanych w ich organizację. Od samego początku jedynym ze

strategicznych organizatorów przedsięwzięcia był Powiatowy Dom Kultury w Krasnymstawie.

Warto więc nieco więcej uwagi poświęcić początkom imprezy. Opracowano pilotażowy program w którym ustalono że pierwszy dzień winien mieć charakter oficjalny,

a wręcz naukowy, a kolejny rozrywkowy. Poniżej zaproponowany program święta:

Pierwszego dnia czyli 11 września 1971 r. miał odbyć się w PDK zjazd chmielarzy,

następnie w tym samym miejscu sesja popularnonaukowa oraz projekcja filmu

o chmielarstwie. Następnie uczestnicy mieli udać się do Technikum Rolniczego

by zwiedzić wystawę o chmielu. Drugi dzień czyli 12 września 1971 r. miał rozpocząć się na stadionie miejskim od prezentacji widowiska obrzędowego „Chmielaki”, potem miały prezentować się zespoły artystyczne, następnie pokaz mody z zakładów „Cora” a na sam koniec zabawa taneczna.

Projekt widowiska obrzędowego przygotował Stanisław Weremczuk. Uwagę

zwraca fakt, że projekt pierwszych „Chmielaków” zakładał tak dużą część programu

poświęconą na zagadnienia o chmielarstwie. Istotnie, w tamtych czasach w Krasnymstawie

dużo się mówiło o chmielu i dużo się nim zajmowano. Powiat krasnostawski był

bowiem potentatem w jego produkcji. Projektując nowe święto, odwołano się zarówno

do historii z której wynika, że miasto obdarowane było licznymi przywilejami w związku

z warzeniem piwa, jak również do współczesności. Organizatorzy na kopertach z zaproszeniami umieścili herb Krasnegostawu z napisem w kole „Chmielaki Krasnostawskie 11–12.09.1971.” Pod herbem wydrukowano uzasadnienie w brzmieniu „Krasnystaw Miasto

Powiatowe nad rzeką Wieprz przeniesione na prawo magdeburskie w 1394 r. Otoczone

opieką królów otrzymało przywileje. Już od Kazimierza Jagiellończyka były w mieście

słodownie. Zygmunt I w 1524 r. wydaje przywilej na warzenie piwa i wolne szynkowanie.

W 1569, 1702 i 1739 r. uzyskiwano zatwierdzenie tych przywilejów. Na planie z 1811 r.

w północno – wschodniej części miasta znajduje się ul. Browarna, przy której mieściły

się słodownie i browary. W 1923 r. zorganizowano Szkołę Rolniczą, która zamieniając

specjalizację, stała się pierwszym w kraju Technikum Rolno – Chmielarskim. (1954).”

Do drukowania napisu zamówiono matrycę, do której odbioru upoważniono instruktora

PDK Barbarę Słupianek. Odnośnie produkcji, posiłkowano się danymi z ostatnich lat.

Wynikało z nich, że tylko w samym powiecie krasnostawskim plantacje zajmują 430 ha,

co przeliczając na produkcję daje to tyle samo ile w 4 województwach – opolskim, poznańskim, kieleckim i rzeszowskim. Na 2216 ha areału w Polsce, w województwie lubelskim z tego pod uprawą jest 72,7%.

Projekt został przyjęty na posiedzeniu Prezydium PRN w Krasnymstawie. Wybrano

Komitet „Chmielakowy”, w skład którego weszli przedstawiciele:

- Towarzystwa Miłośników Miasta Krasnegostawu i Powiatu.

- Zjednoczenia Przemysłu Piwowarskiego.

- Polskiego Związku Chmielarskiego.

- Redakcji „Naszej Wsi”.

W kolejnych latach w projektach powiększano rozmach imprezy między innymi

o występy kapel ludowych i kiermasze twórców ludowych. Są one dzisiaj wieloletnią

tradycją, zawsze pod patronatem Krasnostawskiego Domu Kultury. Przeglądy i kiermasze

doczekały się wielu ciepłych recenzji a „Chmielaki” szybko dochodzą sędziwego

wieku, przez co coraz bardziej zyskuje na wartości wystawa o chmielu i „Chmielakach,”

znajdująca się w Muzeum Regionalnym w Krasnymstawie zorganizowana z inicjatywy

dyrektora Władysława Fedorowicza, pełniącego w latach siedemdziesiątych także funkcję

przewodniczącego miejskiej komisji oświaty i kultury.

 

2. Krasnostawski Dom Kultury

Na początku lat siedemdziesiątych poddano wielokrotnie i na wielu różnych

szczeblach władzy krytyce obowiązujący w Polsce system administracyjny. Najniższe

organy w postaci gromadzkich rad narodowych okazały się tworami mało wydolnymi.

Po administracyjnym uzgodnieniu zaproponowanych zmian, ustawą z 29 listopada 1972 r.

o utworzeniu gmin i zmianie ustawy o radach narodowych, z dniem 1 stycznia 1973 r. wprowadzono w Polsce nowy podział administracyjny na gminy. Na tej podstawie Wojewódzka Rada Narodowa w Lublinie powołała z dniem 18 stycznia 1973 r. w miejsce

istniejących dotychczas w województwie lubelskim 326 gromad – 189 gmin. Pozostawiono

zasięg terytorialny województwa, ale dokonano korekt granic powiatów. W dwa

lata później 28 maja 1975 r. Sejm przyjął ustawę o dwustopniowym podziale, w którym

zlikwidowano powiaty, a w ich miejsce utworzono 49 województw. Krasnystaw i kilka

gmin go otaczających weszły w obszar województwa chełmskiego.

Zmiany w nowej podległości administracyjnej objęły większość urzędów użyteczności

publicznej z wyjątkiem tych, które finansowane były centralnie. Od tej pory

dom kultury w Krasnymstawie nie mógł już być instytucją zwierzchnią wobec wiejskich

czy gminnych ośrodków kultury, gdyż to w kompetencji władz gminnych pozostawało

organizowanie życia kulturalnego na administrowanym obszarze po przejęciu zadań realizowanych dotychczas przez zlikwidowane powiatowe rady narodowe. Takie zresztą

rozwiązanie funkcjonuje po dzień dzisiejszy. Dla krasnostawskiego Powiatowego Domu

Kultury organem prowadzącym przestała być Powiatowa Rada Narodowa w Krasnymstawie.

Jej pracownicy zresztą wyprowadzili się z PDK. Powstała nowa podległość merytoryczna

pod wojewódzkie domy kultury. Początkowo urzędnicy wojewódzcy wprowadzili

koncepcję, by funkcjonujące na terenie województwa chełmskiego tylko dwa powiatowe

domy (drugi we Włodawie) stały się rejonowymi domami kultury. Krasnostawski sprawował

nadzór merytoryczny nad działalnością placówek w Rejowcu Osadzie, Rejowcu

Fabrycznym, gminie Siennica Różana, gminie Kraśniczyn oraz w mieście i gminie

Krasnystaw. To rozwiązanie okazało się tylko przejściowe, albowiem nie było w żadnej

mierze spójne w zakresie finansowania placówek podstawowych. Przyjęto więc rozwiązanie,

że ośrodki kultury będą finansowane przez te samorządy, na którym są terenie.

W tej sytuacji najprostszym i po dzień dzisiejszy bardzo dobrym rozwiązaniem było przyjęcie

placówki pod budżet miasta ze zmianą nazwy na Krasnostawski Dom Kultury. Jego

pierwszym dyrektorem (już nie kierownikiem) został Tadeusz Kiciński. Kierowana przez

niego instytucja bardzo szybko związała się z macierzystym miastem i z samorządem.

W 1978 r. Krasnostawski Dom Kultury (w skrócie KDK) był poddany lustracji

ze strony władz miejskich w celu określenia stanu materialnego jak również perspektyw

na dalszą efektywna prac. Wówczas KDK dysponował powierzchnią 7500 m² - w 15

pomieszczeniach, z czego 3 przeznaczone były na biura. Większość pracowni zlokalizowana

była w piwnicach a praca w nich naruszała zasady bezpieczeństwa i higieny

pracy. Największe pomieszczenie to świetlica o pow. 150 m², sala klubowa o pow. 35 m²

oraz sala widowiskowa na 305 miejsc ze sceną nieodpowiadającą wymogom kina. Nadto

KDK od początku lat siedemdziesiątych stał się gospodarzem amfiteatru nad Wieprzem.

W obiekcie prowadzono różne prace modernizacyjne. Wyremontowano garderobę dolną i salę telewizyjną. Do końca 1978 r. zaplanowano wyremontowanie świetlicy. Władze

miejskie zleciły opracowanie dokumentacji na wielki remont KDK i jego rozbudowę

na początku w dwóch etapach. Etap I miała stanowić rozbudowa sali widowiskowej

a etap II rozbudowa KDK o skrzydło. Inwestycje miały zakończyć się już w II półroczu

1980 r. Jak się później okazało, upłynęło jeszcze wiele lat nim projekt został zrealizowany.

Istotnym było natomiast dla kadry pracującej przy ul. Okrzei 10, że dom kultury

został potraktowany priorytetowo, tym bardziej, że na terenie miasta było szereg innych instytucji domagających się wsparcia działalności kulturalnej. Namacalnym dowodem

sympatii władz miejskich było zakupienie stroi ludowych dla zespołu dziecięcego. O te

stroje zabiegał sam dyrektor Tadeusz Kiciński na posiedzeniu Prezydium Miejskiej Rady

Narodowej w marcu 1978 r.

W ramach działalności własnej u schyłku lat siedemdziesiątych w KDK funkcjonowało 17 klubów, zespołów i kół tematycznych zrzeszających w sumie 520 osób. W ciągu roku odbywało się około 200 różnego rodzaju imprez z dekoracjami wykonanymi przez

zatrudnionego plastyka. Coraz bardziej kwitła sztuka ludowa poprzez wystawy pisanki

krasnostawskiej, kiermasze oraz wystawy twórców ludowych. Pokazy na „Chmielakach”

od lat tradycyjnie były pod opieką Klubu Twórców Ludowych, który skupiał 38 czynnych

poetów ludowych, rzeźbiarzy, malarzy i twórców rzemiosła ludowego. Tradycją stało się

zapewnienie im miejsca do stałej ekspozycji. W KDK działa utworzony w 1976 r. Klub

Seniora, który wg danych z 1979 r. liczył 89 zrzeszonych emerytów i rencistów.

Zainteresowanie kinem nie malało. Dla ciekawostki można przytoczyć przykład, kiedy na

premierową projekcję filmu „Nie ma mocnych” przyjechał Wacław Kowalski – odtwórca

roli Kazimierza Pawlaka. To spotkanie z nim przeszło wszelkie oczekiwania co do frekwencji.

Z występem gościła też światowej sławy pianistka Halina Czerny–Stefańska.

Na przełomie 1979 i 1980 r. kulturalny dorobek Krasnegostawu został zaprezentowany

przez Krasnostawski Dom Kultury i Miejski Dom Kultury na Wojewódzkim Przeglądzie

Kulturalnym w Chełmie zyskując tam wysokie oceny. Najgłośniejszym w tym czasie był

jednak sukces działającej przy KDK Krasnostawskiej Kapeli Podwórkowej, która zajęła

I miejsce na V Ogólnopolskim Przeglądzie Kapel i Orkiestr Podwórkowych w Przemyślu.

Ewenementem na skalę całego kraju był fakt, że KDK, jako pierwsza instytucja

tego typu w kraju otrzymała telewizję satelitarną.

Wspomniane zapowiedzi modernizacji i rozbudowy nie znalazły się prędko

w projektach sporządzonych na 1980 r. przez chełmskich inżynierów. Pojawiły się bowiem

kłopoty finansowe, zapewne na szczeblu Wydziału Kultury Urzędu Wojewódzkiego

w Chełmie. W tym czasie w 1980 r. w KDK przeprowadzono remont i adaptację

pomieszczenia na kawiarnię oraz roboty budowlano – montażowe o wartości 330 tys. zł

związane z modernizacją instalacji wodnej, kanalizacyjnej i oświetleniowej. Rozbudzone

ambicje wśród kadry KDK zrodziły koncepcję, by w II etapie bardziej rozbudować lewe

skrzydło celem pomocy dla ogniska muzycznego i stworzenia tam szkoły muzycznej.

W perspektywie projektowano także III etap, w trakcie którego zamierzono wybudować

dużą salę widowiskową na 850 osób, by przejąć między innymi organizację ogólnopolskiego

turnieju kapel podwórkowych. Stopniowo rozpoczętą przebudowę wstrzymano

z uwagi na stan wojenny. W pierwszych kilkunastu dniach jego trwania w pomieszczeniach

KDK skoszarowano funkcjonariuszy ZOMO. Było to najprawdopodobniej podyktowane

tym, że mieli oni blisko do stołówki przy komendzie policji a nadto dom kultury

był miejscem komfortowym pod względem sanitarnym. Z końcem 1981 r. goście w mundurach z tarczami i białymi pałkami zostali wykwaterowani. W tym czasie placówka nie

prowadziła działalności albowiem aż do połowy stycznia 1982 r. w większości instytucji

życia społecznego była ona zakazana. Kiedy zaczęły funkcjonować szkoły, choć w bardzo

ograniczonym zakresie, praca kulturalna wróciła do ośrodka. Było to zasługą przede

wszystkim pracowników KDK, którym trudno było bezczynnie siedzieć w pracy.

W poszukiwaniu ekonomicznych rozwiązań w latach osiemdziesiątych, a konkretnie

16 listopada 1983 r. decyzją naczelnika Krasnegostawu – Ludwika Kafarskiego,

przeprowadzono kolejną reorganizację. Powołano zakład o nazwie „Krasnostawski

Dom Kultury” jako jednostkę budżetową urzędu miasta, ale składająca się z 4 instytucji:

KDK, Miejska Biblioteka Publiczna, Muzeum Regionalne oraz Świetlica Klub Krasnystaw.

Szybko jednak z niej zrezygnowano. Pod kompetencje Miejskiej Rady Narodowej

w Krasnymstawie podlegał także utworzony zarządzeniem Nr 1/81 naczelnika miasta

z 27 stycznia 1981 (z mocą obowiązującą od 1 stycznia) Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji

z siedzibą przy ul. Zaułek Nadrzeczny 6 oraz ośrodkiem zamiejscowym w Tuligłowach. W 1985 r. na wspólnej sesji miejskiej i gminnej rady padła propozycja ze strony

dyrektora Kicińskiego, by KDK przejął jeden z obiektów przy zamku w Krupem. Miał by

on zostać wyremontowany celem stworzenia w nim mieszkań dla pracowników. Niestety,

projekt zakwestionował wojewódzki konserwator zabytków, który nie bez racji twierdził,

że taki remont przerasta zdolności finansowe zarówno gminy Krasnystaw, jak i KDK.

W 1983 r. na nowo ruszyły zaplanowane cztery lata wcześniej prace budowlane.

Własnym sumptem pracownicy stworzyli pomieszczenie na kawiarenkę, która funkcjonowała

niemalże aż do końca lat dziewięćdziesiątych. 18 kwietnia 1985 r. nastąpił

kompleksowy odbiór wykonanych prac budowlanych i instalacyjnych pierwszego etapu

polegającego na modernizacji obiektu. Ciekawym jest to, że w czasie prac remontowych

placówka nieprzerwanie prowadziła swoją działalność. Po licznych staraniach, władze

wojewódzkie skierowały pieniądze na realizację drugiego etapu w postaci wybudowania

skrzydła. O zdobycie pieniędzy nie było łatwo, gdyż Krasnystaw otrzymał je na budowę

gmachu sądu i prokuratury a potrzeb zgłaszało wiele instytucji, jak chociażby funkcjonujące

w bardzo trudnych warunkach krasnostawskie muzeum. Już wówczas panowało

przekonanie, że w nowym skrzydle KDK powinna mieścić się szkoła muzyczna. Dzięki

staraniom Prezesa Zarządu Okręgowej Spółdzielni Mleczarskiej w Krasnymstawie – Tadeusza Badacha, z którym współpracowali dyrektor KDK Tadeusz Kiciński, prezes Krasnostawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej Stanisław Rams, naczelnik miasta Krasnegostawu Ludwik Kafarski oraz I sekretarz PZPR Waldemar Kuligowski, doszło 1 września 1987 r. do utworzenia szkoły muzycznej, która początkowo była filią szkoły w Chełmie.

Wielkim orędownikiem utworzenia tej placówki był prof. dr hab. Mariusz Dubaj, który został jednym z pierwszych nauczycieli muzyki. Zajęcia muzyczne początkowo odbywały się w salach wyremontowanego Krasnostawskiego Domu Kultury. Z dniem 1 stycznia 1990 r. krasnostawską filię szkoły muzycznej przemianowano na Państwową Szkołę Muzyczną I stopnia. Pierwszym dyrektorem Państwowej Szkoły Muzycznej w Krasnymstawie został Mieczysław Pawelec a Krasnostawski Dom Kultury zyskał znakomitego sąsiada, z którym po dzień dzisiejszy współpraca układa się bardzo konstruktywnie.

Odnowiony obiekt KDK stwarzał możliwości rozwoju placówki. Wykorzystał je

nowy dyrektor Andrzej Leńczuk, z którego inicjatywy w latach 1993 – 1994 doszło do

powstania Chóru Krasnostawskiego Domu Kultury oraz Młodzieżowej Orkiestry Dętej,

która w 2014 roku obchodzi jubileusz 20–lecia swojego istnienia. W 1994 r. z okazji obchodów 600 – lecia nadania praw miejskich dla Krasnegostawu zrodziło się znów wiele

cennych pomysłów. Na uwagę zasługuje wydanie przez pracowników i środowisko związane

z Muzeum Regionalnym w Krasnymstawie pierwszego tomu „Zapisek Krasnostawskich”

– czasopisma o charakterze naukowym z zakresu głównie historii Krasnegostawu

i regionu. Kolejną inicjatywą było stworzenie w miejscowym zakładzie karnym przez

Artura Nowosada konkursu poezji więziennej. Do następnych edycji wspomnianego

konkursu współpracę zadeklarował Krasnostawski Dom Kultury. Jej owocem było to,

że przedsięwzięcie szybko stało się imprezą rangi ogólnopolskiej a od 2007 r. do konkursu zapraszani są także więźniowie przebywający w jednostkach penitencjarnych na

terenie Ukrainy. W 1991 r. dyrektor Leńczuk zainicjował koncerty „Gloria Vitae”

w kościele pw. św. Franciszka Ksawerego. Spośród nobilitowanych artystów warto wspomnieć przepiękny koncert nieżyjącego już Czesława Niemena. W 2014 roku wystąpił Stanisław Sojka.

W czerwcu 2003 r. z okazji obchodów 50-lecia placówki, pracownicy oraz osoby

zaangażowane w działalność Krasnostawskiego Domu Kultury zostali uhonorowani licznymi

nagrodami. Minister Kultury i Sztuki przyznał honorową odznakę „Zasłużony działacz

kultury” następującym osobom: Janina Boroś, Witold Gilarowski, Emilia Kulisz,

Czesława Kuligowska, Stanisław Kliszcz, Jadwiga Nowacka, Edward Pikuła, Czesław

Seroka oraz Wiesława Szymoniak. Następnie postanowieniem Prezydenta Rzeczpospolitej

Polskiej Aleksandra Kwaśniewskiego z dnia 7 maja 2003 r. odznaczono za zasługi

dla krzewienia kultury:

- Złotym Krzyżem Zasługi – Wacława Gutowskiego.

- Srebrnym Krzyżem Zasługi – Jana Henryka Cichosza, Danutę Drapsę, Czesława

Lipę, Teresę Mazurek, Władysława Stelmacha oraz Krystynę Winiarczyk.

- Brązowym Krzyżem Zasługi – Jana Uścimaka.

Natomiast za działalność na „Niwie Kultury” nagrodę Marszałka Województwa

Lubelskiego otrzymali: Maurycy Bobel, Eugeniusz Miazga oraz Edward Kyc. Przyznane

odznaczenia oraz nagrody były także swoistym podziękowaniem za efekty działalności

kulturalnej, w której Krasnystaw w wielu obszarach przodował na terenie Lubelszczyzny.

 

3. Krasnostawski Dom Kultury dzisiaj

Czas i postęp techniczny nieuchronnie dematerializuje wszystko to, co jeszcze

do niedawna było piękne i nowoczesne. Tak też było z domem kultury. Starania o kolejny

remont czyniono od wielu lat. Wielkim orędownikiem sprawy był burmistrz Krasnegostawu

Andrzej Jakubiec. Starania spotkały się z przychylnością po stronie Marszałka

Województwa Lubelskiego. Przełomowym dla współczesnej historii KDK okazał się rok

2010 w którym zapadły pomyślne decyzje o przyznaniu środków finansowych. Wreszcie

wczesną wiosną 2011 r. rozpoczął się od dawna oczekiwany kompleksowy remont i modernizacja obiektu Krasnostawskiego Domu Kultury. Przedsięwzięcie zaprojektowano z najnowocześniejszymi rozwiązaniami. Z tego względu iż w żadnej mierze w czasie

remontu obiekt nie mógł służyć do prowadzenia działalności, Krasnostawski Dom Kultury

po raz pierwszy w swojej historii musiał przenieść się do budynków zastępczych

po dawnej siedzibie Towarzystwa Budownictwa Społecznego i Mieszkaniowej przy

ul. Piłsudskiego 66.

Projekt przebudowy i modernizacji o nazwie „Poprawa dostępności do obiektów

i dóbr kultury w Mieście Krasnystaw poprzez rozbudowę, remont, przebudowę i termomodernizację budynku Krasnostawskiego Domu Kultury” zrealizowano w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Lubelskiego na lata 2007 – 2013/7.1

Infrastruktura kultury i turystyki. Uzyskał on dofinansowanie z Europejskiego Funduszu

Rozwoju Regionalnego. Koszt modernizacji i przebudowy KDK zamknął się w kwocie

9 961896 zł. Zakres prac obejmował w szczególności:

- kompleksową termomodernizację budynku,

- wymianę dachu z likwidacją istniejącej dotychczas więźby drewnianej i wykonanie

w to miejsce dachu na dźwigarach stalowych z nowym pokryciem, ociepleniem

i obróbkami blacharskimi,

- przebudowę klatek schodowych z wykonaniem windy,

- zmianę układu funkcjonalnego części pomieszczeń,

- generalną wymianę wszystkich wewnętrznych instalacji z wykonaniem klimatyzacji

w sali kinowej i sali konferencyjnej,

- wykonanie nowej aranżacji wnętrz,

- zakup wyposażenia multimedialnego,

- montaż systemów: sygnalizacji włamania i napadu, alarmowania pożarowego,

oświetlenia dróg ewakuacyjnych oraz biletowego z kontrolą wejść,

- instalację monitoringu z funkcją video streaming,

- zakup sceny modułowej z zadaszeniem oraz barier zaporowych na imprezy masowe,

- zagospodarowanie otoczenia budynku: parking, klomb z kwiatami i roślinami

iglastymi,

- montaż kolektora słonecznego na dachu,

- rozbudowę wortalu kulturalnego z video przewodnikiem.

Prace budowlane wykonała firma Flisbud z Janowa Lubelskiego. Dzięki temu

Krasnostawski Dom Kultury po 59 latach od swojego powstania zyskał nowe oblicze,

budzące podziw w całym regionie. Wyremontowana i nowoczesna sala widowiskowa

oferuje 219 widzom nie tylko najnowszą technologię wyświetlania obrazu w 3D, ale

również zaawansowane nagłośnienie i oświetlenie. Do dyspozycji jest też profesjonalna

scena teatralna wraz z zapleczem. Warunki pracy są znakomite, między innymi dzięki powiększeniu ilości sal do zajęć oraz zakupowi nowego wyposażenia.

Oficjalne otwarcie nowego Krasnostawskiego Domu Kultury nastąpiło 9 października 2012 r. z udziałem m.in. Wicemarszałka Województwa Lubelskiego – Krzysztofa Grabczuka,

starosty krasnostawskiego – Janusza Szpaka oraz burmistrza Krasnegostawu – Andrzeja

Jakubca.

Obecnie w KDK można zobaczyć filmy w najwyższej cyfrowej jakości, obejrzeć

spektakle teatralne lub operetki czy wysłuchać koncertów najlepszych polskich artystów.

KDK aktualnie prowadzi edukację kulturalną dla wszystkich grup wiekowych

– dzieci, młodzieży i dorosłych (w tym również w wieku emerytalnym). Aktualnie jest to

ponad 20 różnorodnych form aktywności. Wśród stałych form pracy przewagę mają formy kreatywne, w których uczestnicy mogą doskonalić określone umiejętności twórcze (m.in. taniec ludowy, plastyka, rękodzieło, różne formy muzyczne, zajęcia wokalne czy teatralne) oraz pogłębiać wiedzę z danego zakresu zainteresowań (regionalizm, fotografia, sztuka filmowa). W KDK działają zespoły, koła i kluby m.in. Młodzieżowa Orkiestra Dęta, Chór, Chór Męski, Kapela Folkowa, Kapela Podwórkowa, Zespół Śpiewaczy. Przy KDK działa również oddział Stowarzyszenia Twórców Ludowych, Klub Seniora, Klub Literacki „Strona”, Klub Turystyczny „Traper”. Swoje zajęcia mają tu również słuchacze Uniwersytetu III Wieku. Swój warsztat doskonalą zespoły grające muzykę od rockowej po taneczną. Uczestnicy zajęć KDK biorą udział w wielu konkursach, przeglądach wojewódzkich i ogólnopolskich, gdzie zajmują wysokie miejsca. KDK jest również organizatorem kilkudziesięciu imprez o zasięgu od lokalnego do ogólnopolskiego, z których największa to Ogólnopolskie Święto Chmielarzy i Piwowarów „Chmielaki Krasnostawskie”.

Od 2010 r. KDK uczestniczy w Programie Dom Kultury+ realizowanym przez

Narodowe Centrum Kultury czego efektem jest m.in. napisanie Strategii Rozwoju Krasnostawskiego Domu Kultury na lata 2011-2015, przyjętej 30 maja 2011 r.

KDK uczestniczy również w Programie Teatr Polska realizowanym przez Instytut

Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego, dzięki czemu w Krasnymstawie goszczą najlepsze

polskie teatry z najciekawszymi spektaklami i najlepszymi aktorami.

Istotnym elementem pracy jest działalność historyczno-regionalna, której efektem

są konferencje naukowe – m.in. z okazji powstania styczniowego, z okazji rocznicy

nadania praw miejskich Miastu Krasnystaw czy z okazji 70 rocznicy rozbicia więzienia

w Krasnymstawie oraz wydanie po 17 latach przerwy, kolejnego IV Tomu Zapisek Krasnostawskich.

Bardzo istotna jest tu współpraca z Instytutem Historii Uniwersytetu Marii

Curie-Skłodowskiej w Lublinie i Muzeum Regionalnym w Krasnymstawie.

Działając zgodnie z hasłem – „Łączy Nas Kultura” KDK jest otwarty na różne

formy kultury i współpracy. Wśród partnerów stałych są zarówno szkoły, przedszkola

i jednostki organizacyjne miasta i powiatu, jaki i Lokalna Grupa Działania Krasnystaw

Plus, Areszt Śledczy w Krasnymstawie, Uniwersytet III Wieku, organizacje pozarządowe czy domy kultury i instytucje spoza Krasnegostawu. KDK dziś jest centrum kulturalnym

miasta, w którego działania aktywnie włączają się mieszkańcy, dzięki czemu aktywnie

mogą w nich uczestniczyć.

Działalności przewodzi misja KDK, która mówi, że to samorządowa instytucja

kultury, która pozyskuje i przygotowuje społeczność lokalną do aktywnego uczestnictwa

w kulturze i współtworzenia jej wartości.

Od zakończenia remontu KDK odwiedziło ponad 250 tys. osób, w kinie wyświetlono

ponad 200 filmów, które obejrzało ponad 60 tys. widzów.

Dnia 24 listopada 2013 r. odbyła się uroczystość z okazji 60-lecia powstania

KDK, w której udział wzięli m.in. przedstawiciele władz samorządowych województwa,

powiatu i miasta, byli dyrektorzy KDK oraz kierownicy instytucji kultury współpracujących

z KDK. Wicemarszałek Województwa Lubelskiego Krzysztof Grabczuk wręczył pamiątkowe

plakiety z okazji 60-lecia KDK oraz 20-lecia Chóru KDK i nagrodę Województwa

Lubelskiego na zakup nowych strojów dla Chóru. Natomiast Burmistrz Krasnegostawu

Andrzej Jakubiec jako prezent urodzinowy przekazał nowoczesną mównicę. W czasie

uroczystości uhonorowano również osoby najdłużej działające w Krasnostawskim Domu

Kultury. Wyróżnienia z rąk Wicemarszałka Krzysztofa Grabczuka, Burmistrza Andrzeja

Jakubca i Dyrektora Damiana Kozyrskiego otrzymali: Czesława Grabiec związana z KDK

od 1954 r., Maria Gleń związana z KDK od 1955 r. oraz Anna Mieszczak-Bojarska, Stanisława Kałuźniak, Janina i Stanisław Cichoszowie działający w KDK od ponad 50 lat.

Koncert urodzinowy uświetniły występy Chóru KDK, Młodzieżowej Orkiestry

Dętej KDK, Strefy Wokalnej KDK oraz Kapeli „Uroczysko”.

 

Kierownicy i dyrektorzy Krasnostawskiego Domu Kultury

1953 - 1954 - Zdzisława Lipczyńska

1954 - 1955 - Adam Bryłek

1955 - 1956 - Marian Wolicki

1957 - 1958 - Zygmunt Tokarzewski

1958 - 1967 - Zdzisława Lipczyńska

1968 - 1969 - Mieczysław Dziduch

1969 - 1971 - Maria Strzałkowska

1971 - 1972 - Maria Mazurkiewicz

1972 - 1973 - Maria Pękala

1973 - 1974 - Marian Zacharczuk

1974 - 1975 - Maria Piędzia

1975 - 1988 - Tadeusz Kiciński

1988 - 1990 - Eugeniusz Dunia

1990 - 2007 - Andrzej Leńczuk

2007 - 2010 - Ewa Jabłońska vel Leszczyńska

2010 – obecnie Damian Kozyrski

 

 

Artykuł pochodzi z książki „Zapiski Krasnostawskie tom V”, wydanej przez Krasnostawski Dom Kultury w 2014 r.